નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણ 1 ફેબ્રુઆરી 2023ના રોજ 2023-2024નું બજેટ રજૂ કરશે. સામાન્ય માણસ અને ઉદ્યોગપતિઓને આ બજેટ પાસેથી ઘણી અપેક્ષાઓ છે. અનુમાન લગાવવામાં આવી રહ્યું છે કે આ વખતે ટેક્સ મુક્ત આવકની શ્રેણી 2.5 લાખથી વધારીને 5 લાખ કરવામાં આવશે. આવું થાય છે કે નહીં તે તો બજેટના દિવસે જ ખબર પડશે, પરંતુ શું તમે જાણો છો કે બજેટની શરૂઆત કેવી રીતે થઈ? ભારતમાં પ્રથમ બજેટ ક્યારે રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું? જો નહીં તો અમે તમને જણાવીએ છીએ.
ભારતનું પ્રથમ બજેટ 1860માં રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું. ત્યારે ભારતમાં અંગ્રેજોનું શાસન હતું. ભારતનો પ્રથમ જેમ્સ વિલ્સન લાવ્યો હતો. તેમણે ભારતના લોકો પાસેથી પૈસા પડાવવા માટે અંગ્રેજોને અસરકારક હથિયાર આપ્યું હતું. તેની ઘણી ટીકા થઈ અને ઉદ્યોગપતિઓને ઈન્કમ ટેક્સ સિસ્ટમનો આઈડિયા પસંદ ન આવ્યો. જો કે, વિલ્સને એ કહીને બચાવ કર્યો કે બ્રિટિશ શાસને ભારતીયોને વ્યવસાયનું સલામત વાતાવરણ પૂરું પાડ્યું હતું, તેથી તેના પર ટેક્સ ભરવો પડ્યો. વાસ્તવમાં, તેનું એક મોટું કારણ એ હતું કે 1857ની ક્રાંતિને કારણે બ્રિટિશ સરકાર દ્વારા ઘણા પૈસા ખર્ચવામાં આવ્યા હતા. તેને તેની ભરપાઈ કરવા માટે કોઈ રીતની જરૂર હતી, જે વિલ્સને તેને આપી.
કેટલો ટેક્સ
1860માં જ્યારે પ્રથમ વખત કર લાદવામાં આવ્યો ત્યારે આવકના સ્ત્રોતને ચાર ભાગમાં વહેંચવામાં આવ્યા હતા. મિલકતમાંથી આવક, વ્યવસાય અથવા વ્યવસાયમાંથી આવક, સિક્યોરિટીઝમાંથી આવક અને પગાર અને પેન્શનમાંથી આવક. ત્યારે ટેક્સના માત્ર બે સ્લેબ હતા. જો કોઈ વ્યક્તિની એક વર્ષમાં આવક ₹500થી ઓછી હોય તો તેના પર બે ટકા ટેક્સ લાગતો હતો. જ્યારે ₹500 થી વધુ આવક પર 4% ટેક્સ ચૂકવવો પડતો હતો. આનો અર્થ એ થયો કે ₹500થી ઓછી આવક ધરાવતા લોકોએ ₹10 અને વધુ આવક ધરાવતા લોકોએ ₹20 ટેક્સ ચૂકવવો પડતો હતો. તમને જણાવી દઈએ કે વિલ્સને દેશમાં પેપર કરન્સીની પણ શરૂઆત કરી હતી.
કોણ હતા જેમ્સ વિલ્સન
જેમ્સ વિલ્સનનો જન્મ 1805માં સ્કોટલેન્ડમાં થયો હતો. વિલ્સને તેની કારકિર્દીની શરૂઆત ટોપી નિર્માતા તરીકે કરી હતી. તેમને અભ્યાસમાં ઘણો રસ હતો, તેમણે ફાયનાન્સ અને અર્થશાસ્ત્રમાં ઉચ્ચ શિક્ષણ મેળવ્યું હતું. આ પછી તેઓ ભારતમાં લોર્ડ કેનિંગના નાણા પરિષદના સભ્ય બન્યા. તે વિલ્સન હતા જેમણે સ્ટાન્ડર્ડ ચાર્ટર્ડ બેંકની સ્થાપના કરી હતી. તેઓ બ્રિટિશ સંસદના સભ્ય પણ હતા. જેમ્સ વિલ્સન આજના પ્રખ્યાત મેગેઝિન ધ ઈકોનોમિસ્ટના સ્થાપક પણ હતા. જો કે ભારતમાં બજેટ રજૂ કરનાર વિલ્સન લાંબા સમય સુધી દેશમાં આ સિસ્ટમ ચાલતી જોઈ શક્યા ન હતા. 1860 માં બીમારીને કારણે તેમનું અવસાન થયું.
