12 નવેમ્બર 1970ના રોજ, પૂર્વ પાકિસ્તાન (આજનું બાંગ્લાદેશ) ના દરિયાકાંઠે એક તોફાન આવ્યું, જેને પાછળથી વિશ્વ હવામાન સંસ્થા દ્વારા વિશ્વના સૌથી વિનાશક ઉષ્ણકટિબંધીય ચક્રવાત તરીકે જાહેર કરવામાં આવ્યું. આના કારણે થયેલા વિનાશને કારણે પૂર્વ પાકિસ્તાનમાં ગૃહ યુદ્ધ શરૂ થયું અને અંતે વિદેશી લશ્કરી હસ્તક્ષેપ તરફ દોરી ગયું, જેણે તેને બાંગ્લાદેશ તરીકે ઓળખાતા નવા રાષ્ટ્ર રાજ્યમાં પરિવર્તિત કર્યું.
તે તોફાનના રાજકીય અને સામાજિક પરિણામો અને ઈતિહાસની ભરતીના વળાંકનું ઉદાહરણ છે. ચક્રવાત ‘ભોલા’એ 300,000 થી 500,000 લોકો માર્યા, મોટાભાગે બંગાળની ખાડીના કિનારે નીચાણવાળા વિસ્તારોમાં. લાખો લોકો રાતોરાત તેનો ભોગ બન્યા હતા, અને વિદ્વાનોએ લખ્યું હતું કે અપૂરતા રાહત પ્રયાસોએ અસંતોષને વેગ આપ્યો હતો, જેમાં પ્રચંડ રાજકીય અસરો હતી, જે સામાજિક અશાંતિ અને ગૃહ યુદ્ધ અને નવા રાષ્ટ્રની રચના તરફ દોરી જાય છે.
નિષ્ણાતો કહે છે કે તે રેકોર્ડ પરની સૌથી વિનાશક કુદરતી આફતો પૈકીની એક છે અને 20મી સદીની સૌથી ભયંકર કુદરતી આફતો પૈકીની એક છે. વાવાઝોડું દરિયાકાંઠે અથડાતા પહેલા, રેડિયો પર વારંવાર વર્ણન સાથે ‘રેડ-4, રેડ-4’ ચેતવણી જારી કરવામાં આવી હતી. જો કે, લોકો ચક્રવાત શબ્દથી પરિચિત હતા, તેઓ જાણતા ન હતા કે RED-4 નો અર્થ ‘રેડ એલર્ટ’ છે. ત્યાં, 10-અંકની ચેતવણી સિસ્ટમનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હતો, જેમાં વાવાઝોડાની તીવ્રતા જણાવવામાં આવી હતી.
પશ્ચિમ પાકિસ્તાનમાં (આજનું પાકિસ્તાન), જનરલ યાહ્યા ખાનની આગેવાની હેઠળની તત્કાલીન સરકારે દાવો કર્યો હતો કે લગભગ 191,951 મૃતદેહો મળી આવ્યા છે અને લગભગ 150,000 લોકો ગુમ છે. તેમના આંકડાઓમાં એવા હજારો લોકોનો સમાવેશ થતો નથી જેઓ દરિયામાં વહી ગયા હતા, કાદવમાં દટાઈ ગયા હતા અથવા દૂરના ટાપુઓ પર જેઓ ફરી ક્યારેય મળ્યા ન હતા. ગામલોકો વહી ગયા, પાક નાશ પામ્યો. તજુમુદ્દીનના સૌથી વધુ અસરગ્રસ્ત પેટા જિલ્લામાં 45 ટકાથી વધુ વસ્તી (1,67,000 લોકો) મૃત્યુ પામ્યા હતા.
લાચાર લોકો પોતાનો જીવ બચાવવા ઝાડ પર ચઢ્યા હતા, પરંતુ ભારે પવનના કારણે વૃક્ષો ઉખડી ગયા હતા અને તે ભરતીમાં દરિયામાં ધોવાઈ ગયા હતા. આ પછી, તેમના મૃતદેહ દરિયાકિનારા પર પડેલા મળી આવ્યા હતા. પૂર્વ પાકિસ્તાનનું રાજકીય નેતૃત્વ સંભવિત જોખમી દરિયાકાંઠાના પ્રદેશ પ્રત્યે દર્શાવવામાં આવેલી ઉદાસીનતાથી નારાજ હતું. રાહત કાર્ય માટે અપૂરતી મશીનરી અંગે પણ ચિંતા વ્યક્ત કરવામાં આવી હતી. વિશ્લેષકોએ દલીલ કરી હતી કે 1970ના ચક્રવાતને રાજકીય ઉથલપાથલ અને અલગતા માટે શ્રેય આપવો જોઈએ.
તેમણે કહ્યું કે ‘ભોલા’ પૂર્વ પાકિસ્તાનમાં અસ્તિત્વમાં રહેલા સામાજિક-રાજકીય અને આર્થિક તણાવને વધારે છે. 1970ના ચક્રવાતે પૂર્વ પાકિસ્તાનનું રાજકીય માળખું બદલ્યું ન હતું, તેના બદલે તેણે પૂર્વ પાકિસ્તાનની સ્વાયત્તતાની માંગને વેગ આપ્યો હતો. નેશનલ અવામી પાર્ટીના નેતા અબ્દુલ હમીદ ભાસ્નીએ જણાવ્યું હતું કે સંઘીય વહીવટીતંત્રની બિનકાર્યક્ષમતા દરિયાકાંઠાના વિસ્તારોમાં લાખો લોકોના જીવ બચાવવા માટે ખૂબ જ જરૂરી પગલાં ભરવામાં તેમની ઉદાસીનતા દર્શાવે છે. ચક્રવાત પ્રભાવિત વિસ્તારમાં પહોંચવા માટે લાંબી મુસાફરી કરનાર તેઓ પ્રથમ નેતા હતા.
સવારની પ્રાર્થનામાં તેણે નોઆખલી જિલ્લામાં જેહાદનું આહ્વાન કર્યું. તેમણે કહ્યું હતું કે અન્યાય સામે લડવું પડશે અને તેમની પાસે સ્વતંત્ર પૂર્વ પાકિસ્તાન હોવું જોઈએ. તેમના પછી, અવામી લીગના નેતા શેખ મુજીબે ચક્રવાત ભોલાના પીડિતો માટે અવાજ ઉઠાવ્યો હતો. આમ, કુદરતી આફતને રાજકીય રંગ આપવામાં આવ્યો.
