‘વન નેશન વન ઇલેક્શન’ની ચર્ચા આ દિવસોમાં જોરશોરથી ચાલી રહી છે. વિધાનસભા અને લોકસભા ચૂંટણી એકસાથે કરાવવાના પ્રસ્તાવનો અભ્યાસ કરવા માટે સરકારે પૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ રામનાથ કોવિંદની અધ્યક્ષતામાં એક પેનલની રચના કરી છે. કોવિંદની પેનલ લોકસભા અને રાજ્ય વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ એકસાથે યોજવાની શક્યતાઓ અને મિકેનિઝમની શોધ કરશે. જો કે, અત્રે એ ઉલ્લેખ કરવો જરૂરી છે કે ભારતમાં 1967 સુધી લોકસભા અને વિધાનસભા એક સાથે યોજાતી હતી. સરકારની થિંક ટેન્ક નીતિ આયોગે આ અંગે પોતાની ભલામણો કરી દીધી છે.
વડાપ્રધાનની આર્થિક સલાહકાર પરિષદના અધ્યક્ષ અને 2015 થી 2019 સુધી નીતિ આયોગના સભ્ય બિબેક દેબરોય દ્વારા બહાર પાડવામાં આવેલ અહેવાલ જણાવે છે કે કોઈપણ રાજ્યની વિધાનસભા અથવા લોકસભાની ચૂંટણીઓ વિના એક પણ વર્ષ પસાર થયું નથી. રિપોર્ટમાં ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે કે ભવિષ્યમાં પણ આ જ સ્થિતિ ચાલુ રહેવાની શક્યતા છે. આ પરિસ્થિતિને કારણે નાણાનો મોટો ખર્ચ થાય છે તેમજ સુરક્ષા દળો અને માનવબળ વગેરેની લાંબી તૈનાતી થાય છે. આવી સ્થિતિમાં ‘વન નેશન વન ઇલેક્શન’ જરૂરી બની જાય છે, કારણ કે એક સાથે ચૂંટણી કરાવવાથી સરકારી નાણાની સાથે સુરક્ષા વ્યવસ્થા અન્ય મહત્વપૂર્ણ કામો પર ધ્યાન આપી શકે છે.
બિબેક દેબરોયે પોતાના રિપોર્ટમાં જણાવ્યું છે કે અલગ-અલગ સમયે ચૂંટણી યોજવાથી ગવર્નન્સ લેવલ પર કઇ સમસ્યાઓ ઊભી થઈ શકે છે. અહેવાલ નોંધે છે કે પ્રતિકૂળ અસર શાસનના વિશાળ ક્ષેત્રોમાં મૂર્ત અને અમૂર્ત બંને છે. દેબરોયે કહ્યું, “સ્પષ્ટપણે આદર્શ આચાર સંહિતા વારંવાર લાગુ થવાથી વિકાસલક્ષી પ્રોજેક્ટો અને અન્ય સરકારી પ્રવૃત્તિઓ સ્થગિત થાય છે…વારંવાર ચૂંટણીની મોટી અમૂર્ત અસર એ છે કે સરકાર અને રાજકીય પક્ષો સતત પ્રચાર મોડમાં રહે છે. જીવંત છે.”
વારંવાર ચૂંટણીના ગેરફાયદા શું છે?
વારંવારની ચૂંટણીઓને કારણે, ચૂંટણીની મજબૂરીઓ નીતિ ઘડતરનું ધ્યાન બદલી નાખે છે. આ સમય દરમિયાન, લોકપ્રિય વચનો અને રાજકીય રીતે સલામત પગલાંને ઉચ્ચ અગ્રતા આપવામાં આવે છે, જે લાંબા ગાળે શાનાસ સિસ્ટમ માટે સારી નથી. આનાથી વિકાસલક્ષી પગલાંની રચના અને યોજનાઓના વિતરણ પર પ્રતિકૂળ અસર પડે છે. રિપોર્ટમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે ભારતીય વસ્તી વિષયક અને યુવા વસ્તીની સતત વધતી અપેક્ષાઓને જોતાં, શાસનમાં આવતા અવરોધોને ઝડપથી દૂર કરવા મહત્વપૂર્ણ છે.
રિપોર્ટમાં દાવો કરવામાં આવ્યો છે કે અવારનવાર ચૂંટણીને કારણે સરકાર કે રાજકીય પક્ષો હંમેશા ચૂંટણીના મોડમાં હોય છે. ચૂંટણીને ધ્યાનમાં રાખીને લોકશાહીના વચનો આપવામાં આવે છે, જેના કારણે મહત્વની યોજનાઓનો અમલ અટકી જાય છે. લક્ષ્યાંકિત લોકોને ધ્યાનમાં રાખીને કરવામાં આવેલા વચનોની દોડમાં, આવશ્યક સેવાઓ લોકો સુધી પહોંચતી નથી.
ભારતના કાયદા પંચે ચૂંટણી કાયદામાં સુધારા અંગેના તેના 170મા અહેવાલમાં એ મતને સમર્થન આપ્યું છે કે આપણે એવી સ્થિતિમાં પાછા જવું જોઈએ કે જ્યાં લોકસભા અને તમામ વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ એકસાથે યોજવામાં આવે. કાયદા પંચે સૂચવ્યું હતું કે લોકસભાની ચૂંટણીના છ મહિના પછી જે વિધાનસભાની મુદત પૂરી થાય છે તેની ચૂંટણીઓ એકસાથે યોજવામાં આવે. આવી ચૂંટણીના પરિણામો વિધાનસભાની મુદતના અંતે જાહેર થઈ શકે છે.
આદર્શ આચારસંહિતા વારંવાર લાગુ થાય છે
એકસાથે ચૂંટણી થવાથી દર વર્ષે અલગ-અલગ ચૂંટણીઓ યોજવા પાછળ થતા જંગી ખર્ચમાં પણ ઘટાડો થશે. ચૂંટણી પંચે લોકસભા અને રાજ્ય અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોની વિધાનસભાઓની ચૂંટણી કરાવવાનો ખર્ચ રૂ. 4,500 કરોડ આંક્યો છે. ચૂંટણીઓ આદર્શ આચારસંહિતા લાદવામાં અને સમગ્ર વિકાસ કાર્યક્રમો અને પ્રવૃત્તિઓને અટકાવવા તરફ દોરી જાય છે. અવારનવાર ચૂંટણીના કારણે આચારસંહિતા લાંબા સમય સુધી અમલમાં રહે છે, જેની અસર સામાન્ય શાસન પર પડે છે. વારંવારની ચૂંટણીઓ સામાન્ય જાહેર જીવનમાં વિક્ષેપ પાડે છે અને આવશ્યક સેવાઓની કામગીરીને અસર કરે છે. જો એકસાથે ચૂંટણી યોજવામાં આવે તો ચૂંટણીનો સમયગાળો અમુક દિવસો સુધી મર્યાદિત રહેશે.
